سوهان
شايد اين طور فكر كنيد، كه سوهان يكي از قديمي‌ترين شيريني‌هاي ايران است. حتي برخي ممكن است، اين تصور را داشته باشيد، اين شيريني قدمت چند هزار ساله دارد. در حالي كه اصلا اين طوري نيست. قدمت و تاريخچه اين شيريني به دوره قاجار و دوران سلطنت ناصرالدين شاه باز مي‌گردد.
اگر حتي يك بار گذرتان به شهر قم افتاده باشد حتما در خيابان‌هاي ورودي و خروجي اين شهر فروشگاه‌هاي سوهان را ديده‌ايد! حتما هم مي‌دانيد كه سوهان به عنوان يك شيريني همه پسند، سوغات شهر قم است و براي خودش داستان‌هاي فراواني دارد. مزه و طعم اين شيريني به دل مي‌نشيند و البته تنوع نمونه‌هاي مختلف‌اش سليقه‌هاي مختلف را طي ساليان سال راضي نگاه داشته است. در اين متن با نت نوشت همراه باشيد چرا كه به صورت مفصل به زير و بم اين شيريني سنتي مي‌پردازيم و برايتان از دستور پخت سوهان تا انواع آن و حتي مزايا و مضراتش خواهيم گفت.
پيشكشي براي شاه
دوران سلطنت ناصرالدين شاه، دوراني است كه در ايران تغييرات زيادي رخ داده است. در اين دوره مي‌توانيد تغييراتي را در همه ابعاد جامعه مشاهده كنيد. البته بسياري از اين تغييرات و تحولات ناشي از ارتباط ايرانيان با اروپاييان بود. اما اين شيريني ارتباطي به خارجي‌ها ندارد. بلكه نوعي حلواي جديد و تازه بود، كه در اين دوره براي پيشكشي به خدمت شاه تهيه شد.
بزرگان شهر قم مراسم باشكوهي را براي افتتاح صحن عتيق بارگاه حضرت معصومه (س) تدارك ديدند. در اين مراسم از ناصرالدين شاه براي افتتاح دعوت شد. اما شاه به دليل شرايط و مقتضيات زماني نتوانست، در اين مراسم شركت كند. بنابراين رئيس ايل قاجار را براي شركت در مراسم افتتاح صحن عتيق آرامگاه حضرت معصومه (س) فرستاد تا در آن شركت كند.
بر اساس رسم و سوم و سنت‌ها هر يك از بزرگان شهر هدايايي را به نماينده شاه پيشكش مي‌كردند. در اين ميان يكي از بزرگان شهر حلوايي را تقديم نماينده شاه نمود كه ايشان بعد از ميل كردن آن حلوا، گفتند اين چه حلوايي بود، كه غذاي من را مانند سوهان بريد.
بعد از آن اسم سوهان بر روي حلواي جديد ماندگار شد و پخت آن به صورت گسترده شروع شد. به اين صورت حلواي قم كه تا آن زمان بيشتر در عطاري‌ها پخته مي‌شد، مورد توجه شاه و درباريان قرار گرفت و به سوهان شهرت پيدا كرد.
تا مدتي پخت اين شيريني مخصوص بزرگان و اشراف بود. ولي كم كم عموميت پيدا كرد و در بين مردم هم رواج يافت. از اين دوران تا به امروز اين شيريني تبديل به يكي از محبوب‌ترين و دوست دوست‌داشتني‌ترين شيريني‌هاي ايران شد. به همين دليل از گذشته هر كس به قم سفر مي‌كند، حتما اين شيريني را به عنوان سوغات قم با خود به همراه مي‌آورد.
براي تهيه اين شيريني توجه به مواد اوليه و تركيباتي كه در آن استفاده ميشود، بسيار مهم و اساسي است. هر چقدر تركيبات و مواد به كار رفته در اين شيريني با كيفيت‌تر باشد. سوهان توليد شده از كيفيت بيشتري برخوردار ميشود.
دستور پخت سوهان
يكي از سوالاتي كه بسياري از دوست داران و علاقه‌مندان به اين شيريني دارند. طرز تهيه اين شيريني است. مسلما اگر توجهي به تاريخچه اين شيريني داشته باشيم. متوجه مي‌شويم، كه طرز تهيه اين شيريني در گذشته به صورت سنتي و دستي انجام مي‌شده است. ولي امروزه در كنار توليد دستي از توليد ماشيني با استفاده از دستگاه‌هاي مختلف و قالب گيري‌هاي مخصوص هم استفاده ميشود.
براي تهيه اين شيريني توجه به مواد اوليه و تركيباتي كه در آن استفاده ميشود، بسيار مهم و اساسي است. هر چقدر تركيبات و مواد به كار رفته در اين شيريني با كيفيت‌تر باشد. سوهان توليد شده از كيفيت بيشتري برخوردار ميشود.
در گذشته و در ابتداي توليد اين شيريني در دوره قاجار مواد اوليه به كار رفته در آن به چند عدد بيشتر نمي‌رسد. كه از جمله آن مي‌توان به آرد، شكر، روغن، هل، زعفران و گلاب اشاره كرد. ولي به مرور زمان و تا به امروز مواد ديگري به تركيبات اين شيريني افزوده شد. كه سبب لذيذتر و خوشمزه‌تر شدن آن گرديده است.
از جمله موادي كه بعدا به تركيبات اين شيريني افزوده شد، زرده تخم مرغ و آرد جوانه گندم بود. اضافه شدن اين مواد، نه تنها سبب لذيذتر شدن، اين شيريني گرديد، بلكه كيفيت و خواص آن را نيز افزايش داد.
دستور پخت سوهان
در گذشته و به صورت سنتي مواد اين شيريني را در يك ديگ بزرگ مي‌ريختند و با وسيله‌اي به اسم هيستون به هم ميزدند. ولي امروزه بيشتر از دستگاه‌هاي پخت اين شيريني و دستگاه‌هاي قالب گيري استفاده ميشود.
با اين وجود بسياري از افراد سن و سال‌دار، معتقدند كه شيريني‌هاي قديمي اگر چه از تركيبات و مواد ساده‌تري استفاده مي‌كردند. ولي خوشمزه‌تر بودند. البته بايد گفت كه دليل لذيذتر و خوشمزه‌تر بودن سوهان‌هاي گذشته نسبت به سوهان‌هاي امروزي بيشتر به دليل استفاده از مواد طبيعي در آن بوده است.
ولي با اين حال، اين شيريني هنوز هم يكي از لذيذترين و خوشمزه ترين شيريني‌ها مي‌باشد. به همين دليل است كه، بسياري از مردم دوست دارند با طرز تهيه آن آشنايي داشته باشند. براي تهيه اين شيريني در خانه مي‌توانيد به اين صورت عمل كنيد.
ابتدا آرد جوانه گندم و آرد سفيد را با هم مخلوط كنيد. براي مخلوط كردن آنها نياز به دو قاشق سوپ خوري آرد جوانه گندم و يك قاشق سوپ خوري آرد سفيد داريد.
بعد از مخلوط كردن اين دو آرد، آنها را كمي در ماهيتابه تفت دهيد. با تفت دادن بوي خامي آرد از بين مي‌رود. بعد از آن به مقدار نصف ليوان گلاب و ۲۱۰ گرم شكر به آن اضافه كنيد و مرتب آن را به هم بزنيد.
طوري كه به بدنه ظرف نچسبد. بعد از اين كه مواد كف كرد، به مقدار ۱۶۰ گرم كره به آن اضافه كنيد. سپس اجازه دهيد كمي بجوشد و بعد عسل را به مقدار دو قاشق غذاخوري به آن اضافه كنيد.
بعد از اضافه كردن عسل حرارت اجاق را ملايم كنيد، تا مواد به رنگ خرمايي در آيد. بعد مواد را برداشته و بر روي فويل چرب شده بريزيد و خلال پسته، بادام را بر روي آن اضافه كنيد. سپس بر روي آن مهر بكشيد.
خصوصيات و ويژگي‌هاي سوهان خوب
براي اكثريت افرادي كه به شهر قم مسافرت مي‌كنند، خريد سوهان بعد از زيارت حرم حضرت معصومه (س) يكي از واجبات است. ولي با اين حال، يافتن سوهان خوب و با كيفيت براي بسياري از افراد كار دشواري مي‌باشد. به همين دليل، بر آن شديم. در ادامه خصوصيات و ويژگي‌هايي كه يك سوهان خوب بايد داشته باشد، را به شما معرفي كنيم.
توجه به رنگ
اولين ويژگي كه بايد در هنگام خريد اين شيريني به آن توجه كرد، رنگ آن است. يك سوهان خوب داراي رنگ قهوه‌اي روشن و همچنين عطر و طعم خوب مي‌باشد. چرا كه استفاده از هر نوع رنگ مصنوعي و يا مواد ديگر براي ايجاد رنگ در اين شيريني ممنوع است و مجاز نمي‌باشد. علاوه بر اين در هنگام خريد، اين شيريني آن را بو كنيد. از خريد شيريني‌هاي مانده و فاسد خودداري كنيد.
توجه به روغن
ديگر ويژگي و خصوصيتي كه يك سوهان خوب دارد، به روغن آن مربوط ميشود. زماني كه به خريد اين شيريني مي‌پردازيد، به روي آن توجه كنيد. روغن نبايد بر روي اين شيريني دلمه بسته باشد.
سالم بودن داخل قوطي
سالم بودن سوهان‌هاي داخل قوطي خصوصيت ديگري است كه سوهان خوب دارد. در زمان خريد، اگر قوطي اين شيريني را باز كنيد، نبايد بيش از يك قطعه آن خرد شده باشد.
ترد و نچسبيدن به دندان
سوهان خوب و درجه يك، سوهاني ترد است كه رنگ تازه‌اي دارد و به دندان نمي‌چسبد.
توليد شده در مراكز مجاز و معتبر
در نهايت بايد گفت كه در زمان خريد اين شيريني، حتما آن را از توليدي‌هاي مجاز و مراكز معتبر كه داراي مجوز و پروانه بهداشت مي‌باشند. تهيه و خريداري كنيد. بنابراين دقت كنيد، كه بر روي قوطي اين شيريني مشخصات كارخانه، پروانه بهداشت، تركيبات، تاريخ مصرف و وزن خالص نوشته شده باشد.
مزايا و خواص سوهان براي سلامتي
مزاياي اين شيريني را بايد در تركيبات آن جستجو كرد. اگر به مواد به كار رفته و تركيبات اين شيريني دقت داشته باشيد. متوجه اين نكته مي‌شويد، كه بسياري از موادي كه در پخت اين شيريني به كار مي‌روند. به تنهايي داراي مزايا و خواص زيادي مي‌باشند.
از اين رو، مجموع اين مواد و تركيب آنها با هم موجب شده است كه اين شيريني بسيار لذيذ، خوشمزه، مغذي، مقوي و پر كالري شود. به همين دليل اين شيريني داراي مزايا و فوائدي زيادي مي‌باشد. كه مي‌تواند براي سلامتي انسان بسيار مفيد باشد.
همان طور كه گفتيم تركيب مواد ارزشمندي مانند جوانه گندم، زرده تخم مرغ، كره، زعفران، هل و انواع مغزها موجب شده است، كه اين شيريني مزايا و فوائد بسياري داشته باشد. جوانه گندم با ارزش ترين و مفيدترين موادها است. جوانه گندم منبع فوق‌العاده‌اي از ويتامين‌ها و مواد معدني مانند ويتامين‌هاي گروه B و E مي‌باشد.
علاوه بر اين جوانه گندم آرام بخش اعصاب و روان است. به دليل اين كه جوانه گندم موجود در اين شيريني داراي قند طبيعي مي‌باشد. سبب ذخيره سازي انرژي در ماهيچه‌ها نيز ميشود. اين شيريني براي بهبود عملكرد عضلاني انسان بسيار مفيد است. علاوه بر اين‌ها مصرف اين شيريني از خستگي و بي‌حالي انسان جلوگيري مي‌كند.
افزون بر اين كه جوانه گرم از ارزش غذايي بالايي برخوردار است. كره هم كه در تركيبات اين شيريني استفاده ميشود. سبب افزايش كالري در انسان مي‌گردد. علاوه بر اين استفاده از زعفران، هل و مغز پسته و بادام و غيره از ديگر عواملي هستند. كه بر مزايا و فوائد اين شيريني مي‌افزايند.
مضرات مصرف زياد سوهان
طبيعتا اين شيريني محبوب هم مانند ساير شيريني‌ها در كنار فوائد و مزايايي كه براي سلامتي انسان دارد، داراي مضرات و معايبي هم مي‌باشد. به همين دليل توصيه ميشود. در مصرف اين شيريني مانند همه شيريني‌ها و مواد غذايي ديگر اعتدال و ميانه روي را در نظر داشته باشيد.
مضرات و معايبي كه سوهان دارد. بيشتر مربوط به تركيبات آن است. يكي از مهم‌ترين موادي كه در تركيبات اين شيريني وجود دارد، و مصرف زياد آن خوب نيست، شكر مي‌باشد. همان طور كه مي‌دانيم، مصرف زياد شكر براي سلامتي انسان مضر است. سوهان به دليل اين كه مقدار زيادي شكر در خود دارد، مصرف زيادش مضر مي‌باشد.
از ديگر موادي كه در تركيبات اين شيريني به اندازه زيادي استفاده ميشود، كره و يا روغن است. گذشته از اين كه برخي از توليد كنندگان اين شيريني براي صرفه جويي در هزينه‌ها از روغن‌هاي نامرغوب استفاده مي‌كنند.
كه اين روغن‌ها براي سلامتي انسان بسيار مضر مي‌باشند. علاوه بر اين مصرف زياد اين شيريني كه حاوي روغن و يا كره مي‌باشد. موجب انباشت كلسترول، تري گليسيرين و همچنين اضافه شدن وزن افراد مي‌گردد. بنابراين براي افرادي كه دوست دارند، تناسب اندام داشته باشند و يا اضافه وزن خود را كم كنند، مصرف زياد اين شيريني همانند ديگر مواد شيرين توصيه نمي‌شود.
البته مضرات و آن چه كه گفته شد، مربوط به سوهان‌هاي با كيفيت و مرغوب مي‌باشد. در حالي كه استفاده و خريد سوهان‌هاي نامرغوب به دليل استفاده از مواد نامرغوب مانند رنگ‌هاي مصنوعي به جاي زعفران، روغن‌هاي نامرغوب و غيره مضراتشان چند برابر ميشود. حتي سرطان زا نيز مي‌گردد.